CIIIC bij PublicSpaces 2025: Samen bouwen aan een publieke digitale toekomst

Op vrijdag 13 juni 2025 was CIIIC aanwezig bij de jaarlijkse PublicSpaces Conferentie in Pakhuis de Zwijger, Amsterdam. De editie Shaping Our Digital Future bracht meer dan 50 sprekers samen die vanuit diverse invalshoeken werkten aan een eerlijker, duurzamer en onafhankelijker digitaal landschap. Een relevante conferentie met noodzakelijke gesprekken, bemoedigende perspectieven en belangrijke vraagstukken waar we als community steeds prangender mee te maken hebben en krijgen.

Technologie voor mensen, niet voor winst

De conferentie werd geopend door de Canadese tech-journalist en -criticus Paris Marx, bekend van onder andere de podcast Tech Won’t Save Us. In zijn keynote gaf hij een duiding van het winstgedreven model van Big Tech waarmee de aandeelhouders in plaats van het algemeen belang gediend wordt. Hierbij weidde hij uit over onder andere de ontbrekende aandacht voor duurzaamheid in het kader van het gebruik van grondstoffen door de volledige focus op winstmaximalisatie. Wat kost een app of dienst werkelijk aan energie, servercapaciteit, onderhoud en vervanging? En is dat verantwoord in het licht van klimaat en grondstoffen? De oproep was helder: digitalisering moet duurzaam worden, of het nu gaat om softwareontwikkeling, hardwaregebruik of dataverkeer. Duurzaam digitaal denken moet de norm worden, niet de uitzondering.

Daaraast is -in zijn visie- soevereiniteit een randvoorwaarde en onafhankelijkheid een noodzaak voor de sector om te kunnen opereren, wat in de huidige situatie vraagt om een radicaal nieuwe vormgeving; rekeninghoudend met de publieke waarden en in het algemeen belang van burgers. Hij pleitte daarom voor het beschikbaar maken van een breed gedragen alternatief met internationaal draagvlak en een duurzame grondslag. Openbare alternatieven zoals ethische AI, data commons en publieke infrastructuur kunnen worden gefinancierd via publieke programma’s zoals bijvoorbeeld Horizon Europe. Ook benadrukte Marx hoeveel geopolitieke druk er nu is om deze alternatieven te realiseren.

De inleiding van zijn keynote kun je terugvinden op de conferentiepagina van Public Spaces.

Digitaal zelfstandig via samenwerking

Tijdens de daaropvolgende paneldiscussie “Putting Digital Sovereignty into Practice” werd onderstreept dat digitale soevereiniteit geen nationaal project, maar een Europese en internationale opgave is. Tijdens dit panelgesprek, maar ook in meerdere andere sessies tijdens de conferentie, werd duidelijk dat samenwerking tussen overheden, open source-ontwikkelaars en maatschappelijke organisaties cruciaal is om alternatieven op te bouwen voor bestaande infrastructuren.

Michiel Leenaars (Nlnet Foundation) zat samen met Paris Marx (Tech Won’t Save Us), Zuzanna Warso (Open Future) en Emma Ghariani (Digital Commons bij het Franse interministeriële directoraat voor digitale zaken) aan tafel tijdens dit specifieke gesprek. Hierbij borduurden zij voort op de lijn van de opening van Paris Marx met concrete voorbeelden voor het realiseren van een commons infrastructuur middels onder andere het EuroStack-framework (EuroStack is een voorstel voor een open, modulaire en publiek verantwoorde digitale infrastructuur die Europa in staat stelt om technologische soevereiniteit op te bouwen als alternatief voor de dominantie van commerciële Big Tech-platforms) en het Europese EDIC-programma. EDIC is een samenwerkingsverband dat zich inzet voor een Europees ecosysteem van open source-technologieën waarbij gewerkt wordt aan een open, gedeelde digitale basis.

Wij zagen hoe deze voorbeelden hun wortels hadden in de samenwerking tussen publieke instellingen en hoe belangrijk dit is voor de schaalbaarheid en legitimiteit van alternatieven. Werk aan de winkel dus!

Publieke alternatieven in actie - het Fediverse

Tijdens de Bazaar, ten slotte, konden deelnemers kennismaken met tastbare alternatieven voor commerciële technologie, zoals veilige communicatietools, open source-platformen vanuit de publieke sector en het zogeheten Fediverse; een netwerk van onderling verbonden sociale media-platforms die werken via open standaarden zoals ActivityPub.

In het Fediverse kunnen gebruikers van bijvoorbeeld Mastodon (alternatief voor X/Twitter) of Pixelfed (alternatief voor Instagram) met elkaar communiceren, zonder afhankelijk te zijn van één centrale dienst. Deze projecten maakten zichtbaar dat een publieke technologische keuze al lang niet meer alleen een idee is, maar zich steeds meer vertaalt naar concrete toepassingen en instellingen die publieke waarden centraal stellen.

Wat kun je nu doen?

Wie geïnspireerd raakt door deze inzichten hoeft niet aan de zijlijn te blijven staan. Wij zien als CIIIC vooral kansen op vier concrete plekken:

1. Aansluiten bij het PublicSpaces-netwerk, waar meer dan 70 organisaties zich inzetten voor digitale commons;
2. Doe mee aan open calls van RVO, bijvoorbeeld voor deelname aan Horizon Europe- of EDIC‑initiatieven;
3. Werk mee aan open source-projecten via NLnet, er lopen meer dan 500 projecten, met een focus op infrastructuur, privacy en publieke waarden.
4. Verdiep je in analyses van AlgoSoc of Open Future over ethische AI, smart devices en digitale soevereiniteit.

De volledige agenda en sessies blijven online beschikbaar voor mensen die willen terugkijken of verder lezen.

Samen aan een andere digitale toekomst werken

Voor ons bij CIIIC was deze conferentie een bevestiging: om grip te houden op onze digitale toekomst is het noodzakelijk dat we blijven en vooral meer gaan (samen)werken, bouwen en experimenteren aan een digitale infrastructuur die publieke waarden zoals transparantie, inclusie en autonomie als uitgangspunt neemt en niet als bijzaak. Dit moet op Europees niveau, lokaal verbonden en met publieke impact voor ogen.

Auteur: Ferry Hogeboom