Interview met Adviesraad-lid Joris Weijdom: ‘‘IX is niet alleen een eindproduct voor ervaringen of toegepaste applicaties, maar ook een ontwerp- en ontwikkelomgeving’

De Adviesraad van CIIIC telt 24 zorgvuldig geselecteerde leden, die op inhoudelijke hoofdlijnen gevraagd en ongevraagd advies geven aan ons programmateam. Als vertegenwoordigers van de IX-community én ambassadeurs van IX in Nederland zijn zij cruciaal voor de verbinding met de industrie. Maar wie zijn die leden, wat doen zij en – vooral – hoe kijken zij naar IX?

In deel 18 Joris Weijdom, IX-lector op de HKU, over driedimensionale psychedelische omgevingen en ervaarbare visioenen.

Wie ben je, wat doe je?

‘Mijn naam is Joris Weijdom en ik ben Associate Lector bij het Lectoraat (Dis)connected Technology & Creativity van de Hogeschool voor de kunsten Utrecht (HKU). Wij doen onderzoek naar de mogelijkheden én belemmeringen van technologie in creatieve maakprocessen, waarbij ik mij met name richt op IX en ‘belichaamde’, fysiek en interactief te ervaren vormen van ontwerpen en experimenteren. Hiervoor hebben we onder andere het HKU Artistic Extended Reality Lab (AXRLab) opgericht, voor praktijk-gestuurd ontwerpend onderzoek en innovatie.

Hiernaast coördineer ik de interdisciplinaire HKU Minor Artistic Immersive Experiences, en ben ik als docent betrokken bij diverse BA en MA afstudeerrichtingen bij HKU Media, HKU Theater en HKU Games. Tenslotte ben ik ook regelmatig betrokken bij vernieuwende IX-producties als zogenaamde technologisch-dramaturg, waarbij ik artistieke maakmethodes voor het ontwerpen van belichaamde betekenisvolle interactieve ervaringen combineer met een diepgaande kennis van de (on)mogelijkheden van de technologie.

Met ‘betekenisvol’ bedoel ik in dit geval dat de ervaring gericht is op betekenisgeving en zeggingskracht, die rusten op artistiek esthetische overwegingen en filosofisch ethische kwesties. Het staat in contrast met bijvoorbeeld het ontwerpen van technische trainingen of functioneel inzetten van IX voor een duidelijk instrumenteel doel.’

Waarom ‘immersive’, wat heb je met nieuwe content/technologie?

XR-technologie en IX-ervaringsruimtes zijn in principe een driedimensionale psychedelische schetsomgeving waarin meerdere ontwerpers en stakeholders nieuwe ideeën interactief kunnen ervaren in een hele vroege fase van concept-ontwikkeling. Dit maakt het mogelijk ideeën uit te proberen en toetsen vanuit een gezamenlijke gedeelde lichamelijke ervaring, waarin ontwerpkeuzes niet alleen gebaseerd zijn op mentale kennis en aannames maar ook op een gevoelde context, lichamelijke cognitie, en sociale intelligentie.

Hiermee is IX dus niet alleen een mogelijk eindproduct voor esthetische ervaringen of toegepaste applicaties, maar ook een ontwerp- en ontwikkelomgeving – waarbij de huidige soft-en hardware behoorlijk betaalbaar en bruikbaar is om supersnel ervaringsprototypes te ontwikkelen en uitproberen.

Hiernaast maakt deze technologie het mogelijk om mensen en ruimtes te koppelen voor samenwerking in zogenaamde genetwerkte hybride omgevingen. Zo hebben wij samen met het Lectoraat Transdisciplinary Design Network en het Transrealities Lab van de Design Academy Eindhoven op twee fysieke en virtuele locaties tegelijk een gekoppeld interdisciplinair ontwerp- en ontwikkelproces mogelijk gemaakt met professionele en beginnende ontwerpers. In het voorjaar zal SURF hierover ook een mooie documentaire en rapport uitbrengen, als onderdeel van hun Future Campus project.’

Waarom wilde je in de Adviesraad, wat sprak jou specifiek aan in/aan het programma?

‘Met de CIIIC hebben we de kans om een echte duurzame infrastructuur te bouwen in Nederland waar artistieke verdieping, kennisontwikkeling en een innovatieve creatieve industrie internationaal toonaangevend kan zijn op het vlak van betekenisvolle en vernieuwende IX-ervaringen en toepassingen. Ik geloof daar echt in met meer dan 25 jaar ervaring in dit nog steeds ontwikkelend veld!

Zeker als je ziet hoe we op diverse internationale podia als SXSW, het Festival in Cannes en Venice Biennale hoofdprijzen winnen met onze artistieke IX-producties moeten we deze veelal kleine IX-ontwerpbureaus koesteren als de bron van onze innovatie. Aangezien CIIIC gericht is op het concurrerend maken en houden van Nederland op het wereldtoneel, vind ik daarom dat het programma naast het bouwen van een meer robuustere infrastructuur met grotere spelers ook een omgeving moet zijn waar(binnen) juist de kleine spelers worden ondersteund om vernieuwende en betekenisvolle IX te blijven onderzoeken en maken.

Ik zie het als de rol van kennisinstellingen zoals de HKU om vervolgens een wezenlijk deel van deze infrastructuur te zijn die met de kleine makers en grotere partners kennis over IX-ontwerp onderzoekt en ontwikkelt, en deze kennis vervolgens omzet in onderwijs en training voor de nieuwe lichting IX-ontwerpers.’

Wat is jouw IX-droom/-missie?

‘Het is mijn en onze missie bij de HKU om oude en nieuwe technologie te leren ge-bruiken en mis-bruiken om kritische en betekenisvolle ervaringen te creëren die aanzetten tot verwondering, bewustzijn en discussie rondom maatschappelijke thema’s waarin technologie zowel een vloek als een zegen is.

Het is daarnaast mijn missie als onderzoeker bij het lectoraat en als docent in het kunstvakonderwijs dat jonge en oude makers met andere maatschappelijke stakeholders immersieve omgevingen gebruiken om samen hun gedroomde visie te ontdekken, delen, ontwikkelen, en presenteren op nationale en internationale podia; ervaarbare visoenen die nodig zijn om onszelf en elkaar beter te begrijpen door vanuit meerdere perspectieven te leren kijken, ervaren en communiceren. Dit kan leiden tot artistieke immersieve ervaringen voor op festivals en andere culturele podia of thuis, maar ook tot nieuwe toepassingen in niet-artistieke werkvelden zoals bijvoorbeeld de (mentale) gezondheidszorg.

Deze IX-omgevingen voor gemeenschappelijk belichaamd ontwerp en trainingen kunnen wij bij de HKU aanbieden aan makers en de industrie in de vorm van bijvoorbeeld het AXR Lab, maar zien wij ook als een blijvend, ongoing onderzoek [de doorontwikkeling van die omgevingen] met diverse kennisinstellingpartners om deze in toenemende mate en in verschillende vormen verder te verrijken – zodat we een landelijk en uiteindelijk internationaal netwerk van gekoppelde belichaamde IX-onderzoek, ontwerp- en ontwikkelomgevingen kunnen vormen.’

Welke ontwikkelingen in het veld zie jij, die jij belangrijk vindt om te versterken en waarom?

‘Het is duidelijk dat de Big Tech-bedrijven aansturen op smart glasses die onze mobiele telefoons moten gaan vervangen in het dagelijks leven. Hierbij zal immersive VR dus eerder een klein deel uitmaken van het totale veld en juist AR/MR toepassingen in de publieke ruimte een grotere ontwikkeling gaan doormaken. Hier komt bij dat generatieve Artificiële Intelligentie-ontwikkelingen van de laatste tijd naadloos gaan samenwerken met deze smart glasses. Hiermee komen dus twee grote technologische ontwikkelingen samen. Dat betekent ook dat de Big Tech-bedrijven een groot belang hebben in het vormgeven van deze gemixte publieke en private ruimte waarin we in toenemende mate ons leven zullen leiden.

Het is daarmee voor de creatieve industrie in Nederland en Europa van groot, eminent belang dat we inspirerende voorbeelden creëren van wat betekenisvolle IX kan zijn in ons dagelijks leven en ontwerpers opleiden die wezenlijk gaan bijdragen aan het ontwerpen van deze omgevingen. Ik zou het namelijk jammer vinden als onze publieke en private gemixte ruime van de nabije toekomst wordt bepaald en vormgegeven door Big Tech die vooral is gericht op het verzamelen van onze data in plaats van betekenisvolle ervaringen en ontmoetingen met meerdere veelzijdige perspectieven.’

Publieke waarden spelen bij CIIIC een belangrijke rol, hoe kijk jij daarnaar? Extra stimulerend of een mogelijk obstakel?

'Allebei. Het wordt een obstakel als je het idee hebt dat het gewoon een paar ethische controlepunten zijn die je aan het einde van je ontwerp en productie moet afvinken. Het is stimulerend als je vanaf het begin van je proces jezelf de vraag stelt waarom je maakt wat je maakt, voor wie je het maakt, en met welk doel.

Het spreekt voor zich dat wij in de kunsten ons altijd bewust moeten zijn van de ethische kanten aan het werk wat we maken en zorg dragen voor de mensen met en voor wie we het maken. Tegelijkertijd heeft de kunstenaar ook de rol om grenzen te verkennen en bevragen, waarmee de ethische overwegingen altijd een wezenlijk, kritisch onderdeel van het onderzoek en maakproces zijn. Van mij mogen IX-producties namelijk ook best confronteren, ontregelen, en bevragen wat de ethische grenzen zijn en wat we als gedeelde publieke waarden zien. Niet om ze te proberen te verwijderen of blijvend veranderen, maar juist nadrukkelijk in ons bewustzijn te houden als levende discussie.’

Tenslotte, de Adviesraad geeft advies – wat is jouw boodschap aan de community? En hoe kunnen mensen jou vinden en ‘inzetten’ om hun ideeën eventueel ook te delen met de community?

‘Laten we in dit hele kleine landje ophouden met elkaar te proberen te beconcurreren en echt pogingen doen om duurzame samenwerking op gang te brengen, en laten we daarbij kleine innovatie partijen koesteren en blijvend een omgeving aanbieden waarin zij kunnen zorgen voor nieuwe inspirerende ideeën en kennis die we mogelijk vervolgens kunnen opschalen. Ik, en wij bij de HKU, zetten graag onze deuren open voor samenwerking waarbij we samen met diverse stakeholders willen ontdekken wat IX echt, in volle glorie kan betekenen.’

Joris is direct te bereiken via de HKU of net als alle andere Adviesraad-leden via: adviesraad@ciiic.nl.

Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen binnen CIIIC? Meld je aan voor de nieuwsbrief.

Samenstelling: Nils Adriaans

Fotografie: Ben Houdijk