Interview met Adviesraad-lid Nienke Huitenga Broeren: 'Ik wil dat de pioniers die hun nek hebben uitgestoken voor gedurfde, creatieve toepassingen van IX een stem in de Adviesraad hebben’

De Adviesraad van CIIIC telt 24 zorgvuldig geselecteerde leden, die op inhoudelijke hoofdlijnen gevraagd en ongevraagd advies geven aan ons programmateam. Als vertegenwoordigers van de IX-community én ambassadeurs van IX in Nederland zijn zij cruciaal voor de verbinding met de industrie. Maar wie zijn die leden, wat doen zij en – vooral – hoe kijken zij naar IX?

In deel 19 Nienke Huitenga Broeren, immersive regisseur en producer bij Studio ZZZAP. 

Wie ben je, wat doe je?

‘Ik ben Nienke Huitenga Broeren, immersive regisseur en producer bij Studio ZZZAP (in Utrecht) en amateur cellospeler. Ik maak het liefst immersive ruimtes waar verhalen in ontdekt kunnen worden, in plaats van andersom. De laatste jaren doe ik dat veel met VR, maar ook voor en mét je oren (audio-installaties) waar je eigen verbeelding van een wereld een rol speelt. Mijn carrière is ontstaan uit pure nieuwsgierigheid naar hoe we onze wereld ervaren en begrijpen, en welke vernieuwende technologieën ons daarin extra bewust kunnen maken. Dat heeft me aardig ver gebracht, dit jaar was de VR-documentaire Lacuna – over een nu 86-jarige Joodse vrouw die tijdens de Tweede Wereldoorlog haar ouders verloor, die ik samen met Maartje Wegdam en Studio Biarritz maakte – genomineerd voor de Immersive Competition in Cannes en het Gouden Kalf voor Beste Digitale Cultuurproductie 2025.. Dat was echt ontzettend bijzonder om mee te maken en een enorm plezier. We schoppen het echt ver als Nederlandse producties!

Mijn liefde voor immersieve ervaringen is heel divers. Ik werk graag met allerlei verschillende immersieve tools en onderwerpen. Op dit moment werk ik als producent bijvoorbeeld aan een waanzinnig mooie VR-documentaire over rouw na suïcide met regisseur Willemiek Kluijfhout, en werk ik als regisseur sinds vorig jaar met ENTR aan een multi-user VR over het leven in Amsterdam in de 17e eeuw. Daarnaast heb ik net voor Cinekid mijn eerste interactieve audio-ervaring voor kinderen gemaakt (Bakkus, de Verhalenverslinder), samen met Hay Kranen. Het is een bijzonder productief jaar.

En naast mijn regie- en productiewerk, ben ik ook coördinator van het Next XR talentprogramma van Playgrounds, waarbij ik al twee jaar een groep immersive talents mag begeleiden; op dit moment zes talenten die we ondersteunen met een talentontwikkel-budget. We bieden ze experimenteerruimte, denkruimte en mentorschap van een expert uit het immersieve veld. Het is echt enorm leuk dit te mogen doen, want ik kan mijn eigen plezier in het volgen van immersieve ontwikkelingen met hen delen en ze aan alle toffe collega’s en evenementen koppelen die ik ken.’

Waarom ‘immersive’, wat heb je met nieuwe content/technologie?

‘Immersive art begint bij de mens voor mij, en niet bij de technologie. Immersive is eigenlijk een ontzettend non-woord voor iets heel moois: een nieuwsgierigheid naar de ‘taal’ van de hyperpersoonlijke ervaring die kan ontstaan waar technologie en verhalen zich mengen. Het onderdompelende effect is een van de sterkste uitkomsten van deze mix aan voorwaarden, een eeuwenoud gevoel dat we als mens heel magisch vinden. Je allereerste immersieve ervaring had je immers al in de baarmoeder van je moeder. We hebben er in wezen allemaal talent voor! Dat gevoel vinden we dus telkens opnieuw uit, wanneer nieuwe technologie er weer een nieuw licht op schijnt. Dat vind ik interessant aan deze kunstvorm en industrie. Waarom willen we het? Wat brengt het ons? Welke betekenis halen we eruit?

Het immersieve veld is er naar mijn beleving dus altijd al geweest, maar we gebruikten er andere woorden voor tien, twintig jaar of langer geleden. Het is alleen nog nooit zo verbonden en zichtbaar geweest als nu, omdat nieuwe technologie (XR tools) het lijkt samen te bundelen tot een grote mediale magic machine. Maar mijn liefde voor immersieve ervaringen zijn vrij analoog en in eenvoudigere vormen ontstaan, zoals subtlemobs, audio-installaties, theater in het bos en documentaires die radicaal met vormen experimenteren die anders dan film of TV zijn. Ik bewonder immersieve projecten die eenvoudig durven te zijn. Een immersieve ervaring is voor mij geslaagd wanneer ruimte, verhaal en de aanwezigheid als deelnemer een mooie tango dansen. Als autodidactisch regisseur bekijk ik de wereld vrij holistisch en voel ik me niet zozeer in een keurslijf gedwongen ‘hoe het hoort’. Ik vraag me daarom in de eerste plaats vaak af wat een ervaring liefdevol kan open breken voor een deelnemer, en daarna pas welk verhaal we daaromheen of daarin kunnen vertellen. Wat kunnen we te weten komen over onszelf, en de wereld als we andersoortige ervaringen hebben, die voorbij het beeldscherm gaan? En zo ben ik simpelweg begonnen met maken.’

Waarom wilde je in de Adviesraad, wat sprak jou specifiek aan in/aan het programma?

‘Het is een historisch moment dat er financiële steun en een push voor expertise van dit formaat beschikbaar is. Ik weet niet of dit überhaupt in de andere onderdelen van de culturele sector of creatieve industrie ooit gebeurd is? Ik hoorde alleen van dit soort groeifondsen voor landbouw, luchtvaart en de zorg. Maar nu voor zo’n brede industrie als IX, waar ook kunst en cultuur onder mogen vallen? Dat deed wel een lampje branden bij mij: ik wil dat de pioniers, de makers en de mensen die hun nek uitsteken voor de gedurfde creatieve toepassing van IX een stem zou hebben in de Adviesraad. Ik wil meer zichtbaarheid voor makers en producenten breed, en ook een stem voor vrouwelijke makers, minderheden, en mensen die niet zomaar het grote netwerk weten te vinden. Er is en zijn met de complexiteit van de technologie (XR) al zoveel gatekeeping en steile leercurves, dat IX echt nog niet heel breed ingezet wordt in kunst- en cultuurhoeken. Het gebeurt zeker steeds meer, maar dat zijn de makers die niet wachten op toestemming of bewijs dat het wat oplevert. Die zijn net zo nieuwsgierig als ik en wagen een kansje. Ik ben ontzettend trots op de diversiteit van mijn collega’s. Er zijn fantastische literaire, documentaire, film-, performers en theatermakers en meer die extended reality echt waanzinnig radicaal en spannend maken. In ideeën beconcurreren we elkaar zeker niet. Er is zoveel nog onontgonnen terrein, het interdisciplinaire maken is de kracht van die Nederlandse IX-sector. Het enige wat wel heel spannend is: hoe dit te financieren? Dat is wel een aspect waar we elkaar soms iets té vaak tegenkomen bij dezelfde subsidieregelingen. Daar moeten we creatiever in worden, anders is dit werk niet vol te houden. Nieuwe verdienmodellen, sponsoring en financieringsmiddelen zijn zéér welkom.’

Wat is jouw IX-droom/-missie?

‘Er is een bloeiende immersive art scene, Nederlandse makers maken echt waanzinnig werk – op wereld niveau. In alle smaken en genres. We winnen in Cannes, Venetië, zijn zwaar vertegenwoordigd op SXSW. Maar het is enorm zoeken naar continuïteit, stabiliteit, (internationale) uitwisseling. En überhaupt denkruimte om te vatten wat we allemaal al hebben ontwikkeld aan kennis en kunde. De rek is ondertussen wel uit het elastiek aan het raken. De kans is er wel echt dat we, als makers, kopje onder gaan van ambitie én overwerkt zijn. Mijn IX droom is dat we een stabiele maakpraktijk binnen een goed werkend IX-ecosysteem ontwikkelen. Al klinkt dat voor mij nog steeds zoiets als een raket naar de maan sturen. Hoe zorg je dat je je goed lanceert? En niet ontploft per ongeluk? Mijn missie is dat we daar snel een zinnig perspectief op kunnen ontwikkelen voor makers en producenten.’

Welke ontwikkelingen in het veld zie jij, die jij belangrijk vindt om te versterken en waarom?

‘Creatieve vertoningsmodellen: ik hoop dat we niet alleen het film- of theatermodel gaan volgen voor de distributie van IX. Hoewel dat een beproefde methode is, denk ik dat dit nog steeds een schaarste-model is. Het is tijdgebonden, of nog steeds ontzettend locatie-gebonden. Ik denk dat we juist op zoek moeten naar bredere of diepere modellen. In de zeer nabije toekomst zullen we denk ik zowel eropuit willen gaan voor toffe IX-ervaringen, alsook vanuit huis mee willen kunnen doen. Hoe kunnen we misschien VR libraries oprichten waar we oud en nieuw werk voor langere tijd kunnen bekijken. Of misschien een hybride vertoning aanbieden: dat je kan inloggen vanuit huis en een gave extended reality hybride theater voorstelling kan ervaren, die ook deels locatie gebonden is. Dan ontstaat er ook een soort flexibiliteit en ‘stapel-effect’ in je kaartverkoop, en hoeven we IX niet meer als een schaarste-ervaring te zien. Veel van deze experimenten zijn al wel gedaan, en in grote mate tijdens de pandemie. Helaas zijn ze allemaal weer verdwenen. We hadden honger naar real life. Ik hoop dat we een heropleving van deze experimenten gaan zien gebeuren en daar een betere, meer duurzame versie – zoals de gamesindustrie ook gefragmenteerd, maar één is – van kunnen creëren die we misschien ‘het IX ecosysteem’ kunnen noemen.’

Publieke waarden spelen bij CIIIC een belangrijke rol, hoe kijk jij daarnaar? Extra stimulerend of een mogelijk obstakel?

‘Ik denk dat dat heel belangrijk is! IX-makers zijn daar ook ontzettend goed in. Publieke waarden zijn bekende materie voor veel kunst-IX producties, die rekenschap geven we al bij de start van een productie. Vanaf het eerste moment draait alles om de aandacht voor je publiek, rekening houdend met hun privacy en comfortbeleving. We ontwerpen voor menselijkheid: dat zit in zowel het verhaal, de setting, als de manier van ervaren in (kunstzinnige) IX-producties. Het is natuurlijk wel een ultiem frictiepunt dat we bij veel IX ook heel ferme technische XR-middelen gebruiken: die zitten vaak vol sensoren, metadata en onduidelijke software updates waarvan je nooit weet wat ze meten en opslaan. Ik ben zelf erg voorzichtig met het gebruiken van de nieuwste VR-brillen in mijn eigen huis: met de nieuwe mixed reality mogelijkheden lijkt het ontzettend tof je eigen huiskamer te scannen. Maar ondertussen herkent Meta ook precies wat je in je huis hebt staan, en slaan ze dat gerust ergens op hun servers op. Die private space is ineens dan Meta data commodity. Ik laat mijn bril voorlopig op mijn studio liggen om die reden. Alleen de Quest 2 ligt thuis. 

Ik vind het goed dat we screenen op deze publieke waarden, want met de steun van CIIIC gaan we een enorm effect oogsten en dan kunnen we maar beter de juiste etiquette meteen met elkaar oefenen. Maar ik zie ook wel dat het screenen en ‘verklaren’ dat je publieke waarden ondersteunt slechts één eerste stap is. Het obstakel blijft wel dat we alles in de tech-sfeer niet zo makkelijk aanpassen. Wat echt ons tijdperk tekent: de tech die je koopt is eigenlijk niet écht van jou. We zijn slechts abonnee of ‘licentiehouder’. Dus altijd speelbal van de commercie. Ik hoop dan ook dat er op overheidsniveau én Europees niveau flink gestreden gaat worden voor de publieke waarden richting de tech-bedrijven.’

Tenslotte, de Adviesraad geeft advies – wat is jouw boodschap aan de community? En hoe kunnen mensen jou vinden en ‘inzetten’ om hun ideeën eventueel ook te delen met de community?

‘Ga heel veel kijken. Kijken, kijken, ervaren, doen, ruiken en proberen. Het is heel belangrijk dat je divers en veel kijkt: zo gaan we de taal van IX ook beter begrijpen en door-ontwikkelen met elkaar. Ik hoop dat mensen van de Politie af en toe kunstzinnige IX komen bekijken, en vice versa. Laten we zoveel mogelijk leren van elkaar en wat IX kan opleveren. Want ik denk dat we met z’n allen nog maar het topje van de ijsberg hebben ervaren.

Dus als wie dan ook me wil bereiken om van elkaar te leren, dan ben ik te bereiken via adviesraad@ciiic.nl of hello@studiozzzap.nl.’

Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen binnen CIIIC? Meld je aan voor de nieuwsbrief.

Interview: Nils Adriaans

Fotografie: Ben Houdijk

*Lees ook https://creativenl.nl/articles/creativenl-by-example-nienke-huitenga-broeren*